Typy i przykłady presupozycji, czyli „czy Marek przestał już pić”

Presupozycje są ukrytymi założeniami zawartymi w wypowiadanych zdaniach czy pytaniach. Na tego rodzaju założeniach nie skupiamy większej uwagi, dlatego często nie zastanawiamy się nad ich prawdziwością, tylko przyjmujemy je bez namysłu. Dlatego presupozycje mogą służyć do manipulowania rozmówcą.

Czym jest presupozycja?

Presupozycją nazywa się ukryte założenie, które zawarto w wypowiedzi. Słynnym przykładem jest presupozycja podawana przez Bertranda Ruusela: bez względu na to, czy prawdziwe jest zdanie „król Francji jest łysy”, czy też „król Francji nie jest łysy”, presupozycja wynikająca z dowolnego z tych zdań mówi, że Francją włada król.

Przykłady presupozycji

Okazuje się, że ludzie są bardziej skłonni akceptować treści presuponowane, a w związku z tym można w presupozycjach wprowadzać fałszywe informacje. Ze względu na to, że presupozycje przyjmowane są bez wysiłku, ludzie nie upewniają się, czy są prawnomocne, mogą stanowić narzędzie oddziaływania na społeczeństwo.

Inny przykład to zdanie: „Marek przestał pić piwo każdego wieczoru”, które zawiera presupozycję, że kiedyś Marek pił piwo co wieczór. Z kolei z pytania: „Czy Marek przestał pić?”, niezależnie od udzielonej odpowiedzi, wynika presupozycja: „Marek pił”.

Typy presupozycji

Można wyróżnić presupozycje egzystencjalne, które zakładają istnienie kogoś lub czegoś. Przykładem takiej presupozycji jest twierdzenie o królu Francji.

Są też presupozycje występujące w pytaniach otwartych, na które nie można udzielić odpowiedzi negatywnej czy pozytywnej. Pytanie: „Dlaczego jesteś zły?” zakłada, że ktoś odczuwa złość. Natomiast propozycja: „Gdzie się spotkamy: w kinie czy w restauracji?” zakłada, że dojdzie do spotkania dwóch osób.

Można także wyróżnić presupozycje, które są wywoływane przez czasowniki, takie jak zauważyć, wiedzieć, żałować. Na przykład zdanie: „Magda żałuje, że wyszła za mąż”, oznacza, że Magda nie jest już panną.

Wyróżnia się również presupozycje wykorzystujące przymiotniki albo przysłówki, na przykład zdanie: „Jak wysoko leciał balon!”, sugeruje, że balon leciał na dużej wysokości.

Presupozycje bywają związane też z następstwem zdarzeń, na przykład: „Napijesz się kawy, zanim zaczniemy sprzątać?”, co oznacza, że ktoś ma drugiej osobie pomóc w sprzątaniu.

• Co wiesz o ukrytych założeniach? Czym jest presupozycja i na czym polegają presupozycje?
• Myślisz pragmatycznie? Kim jest pragmatyk i jakie są najlepsze zawody dla pragmatyków?
• Jak zwiększyć motywację? Jak zmotywować się do pracy: psychologia motywacji w praktyce.