Stereotypy i uprzedzenia: jak się ich pozbyć?

Stereotyp to tendencyjne wyobrażenie i generalizacja, odnoszące się do grupy ludzi. Zakłada, że wszyscy jej członkowie mają pewne identyczne cechy psychiczne, np. wszyscy Hiszpanie są porywczy, Włosi zdradzają, a Rosjanie to pijacy.

Stereotyp to także skrajnie uproszczony i jednostronny obraz zbiorowości, który traktuje wszystkich jej członków w taki sam sposób, nie biorąc pod uwagę różnic indywidualnych. Stereotypy opierają się na niepełnej wiedzy lub fałszywych przekonaniach. Część poglądów przyswajamy bez zastanowienia, ponieważ od dzieciństwa nam je powtarzano lub są dostatecznie mocno utrwalone przez tradycję. Często też nie mamy możliwości, by skonfrontować je z rzeczywistością. Najczęściej stereotypy dotyczą cech etnicznych, narodowości, rasy i płci.

Czy stereotyp zawsze jest negatywny?

Stereotypy zawsze kojarzą się z czymś złym, natomiast występują także stereotypy pozytywne. W przypadku stereotypów pozytywnych można nawet mówić o autostereotypach, czyli idealizowaniu własnej grupy. Stereotypem pozytywnym jest pogląd, że Francuzi są najlepszymi kochankami, a Polacy są bardzo gościnni. Stereotypy negatywne jest o wiele łatwiej przywołać, np. powiązanie koloru włosów z cechami psychicznymi – blondynki nie mają zbyt wysokiego IQ, a rude osoby są niezwykle złośliwe.

Jaki mamy pożytek ze stereotypów?

Stereotypy:

• uzupełniają brakujące informacje,
• redukują nadmiar informacji i pomagają go uporządkować,
• wywołują poczucie bezpieczeństwa i integrują grupę,
• mają funkcję kompensacyjną – pozwalają poczuć się lepiej i wzmocnić poczucie własnej wartości, np. może i jestem łysy, ale za to nie rudy! To oczywiście dość żartobliwy przykład, ale wcale nie oderwany od rzeczywistości.

Częściej jednak stereotypy sprawiają, że niewłaściwie ocenia się innych ludzi. Być może nie jest to aż tak odczuwalne w kwestii stereotypów rasowych i narodowościowych, ale funkcjonowanie stereotypów płciowych prowadzi często do problemów w pracy, które wynikają z nierównego traktowania pracowników. Dyskryminowanie pewnych grup i utrudnianie im dochodzenia do wysokich pozycji zawodowych nazywa się „szklanym sufitem”.

Stereotypy a uprzedzenia

Uprzedzenia są silnie związane ze stereotypami, ale nie znaczą tego samego. Podczas gdy stereotyp jest tylko pewnego rodzaju uproszczeniem, dotyczy tylko i wyłącznie sfery poznawczej i jest po prostu wynikiem niewiedzy, to uprzedzenia powiązane są także z negatywnymi emocjami i mają swoje korzenie w podświadomości. Motywują do działania, najczęściej wynikającego z chęci obrony przed osobami, które należą do grupy wzbudzającej lęk. Najbardziej podatna na działanie stereotypów i uprzedzeń jest osobowość autorytarna, która niechętnie analizuje ludzką psychikę (nie tylko innych, ale także własną) i ma tendencję do zachowań agresywnych.

Jak walczyć z krzywdzącymi stereotypami?

Przede wszystkim nie należy ich utrwalać – nieużywane i niepropagowane z czasem mogą wyblaknąć. Oprócz tego najważniejszy w przełamywaniu stereotypów jest kontakt z osobami, które należą do danej grupy. Każdy zna przynajmniej jedną inteligentną blondynkę albo kobietę, która świetnie prowadzi samochód. Interakcje sprawiają, że uprzedzenia słabną.