Istnieje wiele różnych definicji teorii umysłu. Czasem określa się ją jako umiejętność wnioskowania o tym, co myślą i czują inni ludzie, na podstawie tego, jak się zachowują. Teoria umysłu pozwala wnioskować na temat przekonań i intencji innych ludzi.

Test fałszywego przekonania – badanie teorii umysłu

Teoria umysłu rozwija się u dziecka około czwartego roku życia. Mówimy wtedy o dziecięcych teoriach umysłu. Jedno z najbardziej znanych zadań, sprawdzających czy u dziecka rozwinęła się już teoria umysłu, to test zwodniczego pudełka autorstwa J. Pernera, S., Leekam i H. Wimmera. Dziecku pokazuje się pojemnik, na przykład po czekoladzie, po czym zadaje się pytanie „jak myślisz, co jest w środku?”. Po otrzymaniu odpowiedzi, opakowanie jest otwierane, w środku natomiast powinien znajdować się zupełnie inny przedmiot, na przykład plastelina. Następnie zadawane jest kolejne pytanie - „Jak myślisz, co powie twój kolega, gdy zobaczy pierwszy raz zamknięte pudełko? Co według niego będzie w środku?”. Dziecko z wykształconą teorią umysłu będzie rozumiało, że kolega także może myśleć tak, jak ono na początku. Jeśli nie, teorii tej jeszcze nie ma.

Teoria umysłu a autyzm

Część objawów charakterystycznych dla zaburzeń ze spektrum autyzmu jest tłumaczona właśnie nieumiejętnością tworzenia teorii umysłu. Na związek teorii umysłu i problemów z komunikacją i funkcjonowaniem społecznym wskazują następujące objawy:

problemy z odczytywaniem stanów mentalnych i emocji na podstawie mimiki,
nieumiejętność i nierozumienie udawania i fikcji,
brak identyfikacji obszaru oczu jako najważniejszego źródła informacji o emocjach,
dosłowne rozumienie komunikatów – nierozumienie ironii i żartów.

Wiąże się to również z problemami z empatią – autystyk nie rozumie przekonań ani motywacji innych ludzi, nie rozpoznaje też, gdy druga osoba oszukuje go lub zwodzi.