Systemy czasu pracy według kodeksu pracy

Przepisy prawa pracy przewidują różne systemy czasu pracy. Zasadą powinien być system podstawowy, przewidujący pracę 8 h dziennie i 40 h w tygodniu, jednak jeśli spełnione są określone prawem warunki, to czas ten można modyfikować, poprzez wprowadzenie szczególnych systemów czasu pracy.

System czasu pracy: rodzaje

System czasu pracy to zespół norm, które regulują czas pracy w konkretnym zakładzie. Rodzaje systemów pracy wskazuje kodeks pracy (pełny tekst ustawy dostępny jest tutaj). Są to:

system podstawowy,
system równoważny,
w ruchu ciągłym,
system przerywanego czasu pracy,
system zadaniowy,
system skróconego tygodnia pracy, oraz
„pracy weekendowej”.

Stosowanie innego systemu niż podstawowy musi być szczególnie uzasadnione – rodzajem wykonywanej pracy czy koniecznością organizacyjną.

Odrębnym systemem pracy jest system zmianowy. Można go stosować w połączeniu z każdym wskazanym powyżej systemem.

System czasu pracy: system podstawowy

System podstawowy to najczęściej stosowany system pracy, uregulowany w art. 129 KP. Przewiduje on, że czas pracy nie może przekraczać 8 h dziennie i przeciętnie 40 h tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Dotyczy to oczywiście pełnego etatu. Praca wykonywana dłużej niż według tak ustalonych norm jest pracą w nadgodzinach, stosuje się więc do niej odpowiednie przepisy – wynagrodzenia za nadgodziny itp.

System czasu pracy: system równoważny

Występuje on w trzech rodzajach:

podstawowy – po 12 h na dobę,
związany z pracą przy dozorze urządzeń i pogotowie pracy – 16 h,
oraz związany z pracą przy pilnowaniu mienia, dozorze osób, zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach pomocniczych – do 24 h.

Dzięki temu systemowi pracę można w niektóre dni wydłużyć, w niektóre zaś skrócić, i wówczas praca powyżej 8 h dziennie nie stanowi pracy w nadgodzinach. Ważne, aby w okresie rozliczeniowym czas pracy nie wyniósł więcej, niż średnio 8 h dziennie, przy czym okres rozliczeniowy powinien, co do zasady, wynosić 1 miesiąc. Możliwe jest jednak wprowadzenie okresu rozliczeniowego do 3 miesięcy (w przypadkach „szczególnie uzasadnionych”), lub nawet 4 miesięcy (gdy praca uzależniona jest od warunków atmosferycznych czy pory roku).

System czasu pracy: praca w ruchu ciągłym

Praca w ruchu ciągłym to system, który może być wprowadzony wówczas, gdy ze względu na proces technologiczny praca nie może być wstrzymana, np. przy piecu hutniczym. Przy zastosowaniu tego systemu można czas pracy przedłużyć do przeciętnie 43 h tygodniowo (w jednym tygodniu nie może to być więcej niż 44 h), jednak okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 4 tygodnie. Przekroczenie norm czasu pracy oznacza pracę w nadgodzinach.

System czasu pracy: przerywany czas pracy

Przerywany czas pracy polega on na tym, że pracownik po przepracowaniu kilku godzin ma przerwę trwającą również kilka godzin, po czym pracuje dalej. Przerwa może jednak być tylko jedna i nie może przekraczać 5 h. Rozkład czasu pracy musi być ustalony z góry, a więc czas przerwy nie może być określany z dnia na dzień.

Systemu tego nie można łączyć z pracą w systemie równoważnym, w ruchu ciągłym, w systemie skróconego tygodnia pracy i pracy weekendowej. Co więcej, musi on być przewidziany w układzie zbiorowym pracy (z wyjątkiem rolników).

Czasu przerwy nie wlicza się do godzin pracy, przysługuje jednak za niego wynagrodzenie. Wynosi ono połowę wynagrodzenia za czas przestoju, czyli, zasadniczo, połowę stawki godzinowej.

System czasu pracy: system zadaniowy

System zadaniowy polega na tym, że nie ustala się godzin pracy, a jedynie zadania, jakie mają zostać wykonane w ustalonym wymiarze. Od pracownika więc zależy, w jakich godzinach będzie pracował. Zadania powinny być tak określone, aby ich wykonanie było możliwe w ramach ustalonego wymiaru czasu pracy, nie mogą więc być, obiektywnie patrząc, nierealne. Zakres zadań powinien być z góry ustalony – w umowie o pracę, regulaminie pracy, układzie zbiorowym czy też w innym dokumencie.

System czasu pracy: skrócony tydzień pracy

Skrócenie tygodnia pracy jest efektem wydłużenia dziennego czasu pracy, np. 4 dni po 10 h. Jednak maksymalny czas pracy nie może przekroczyć 12 h na dobę, okres rozliczeniowy może wynosić najwyżej jeden miesiąc. Co więcej, system ten wprowadza się wyłącznie na wniosek pracownika.

System pracy: praca weekendowa

W tym systemie pracuje się jedynie w piątki, soboty i niedziele, a także w święta. Dotyczą go takie same ograniczenia jak w przypadku skróconego czasu pracy.