Wolne rodniki: czym są, jak działają i jak się przed nimi uchronić

Wolne rodniki mają wpływ na pojawienie się chorób degeneracyjnych. Przyspieszają starzenie się organizmu. Tworzenie wolnych rodników nasila m.in. nieodpowiednia dieta, stres i używki. Aby się przed nimi chronić, należy zadbać o powyższe aspekty.

Podczas oddychania, komórki naszego organizmu wytwarzają pochodne tlenu, wolne rodniki. Powstają one również w czasie choroby, na skutek stresu. Wolne rodniki (oksydanty) pojawiają się również na skutek naturalnego starzenia się organizmu.

Czym są wolne rodniki?

Wolne rodniki to cząsteczki mające jeden elektron za dużo lub takie, którym brakuje jednego elektronu. Najczęściej są cząsteczkami tlenu. Dążą do przyłączenia lub odłączenia elektronu od sąsiednich komórek, utleniając te napotkane po drodze.

Tak powstały oksydant wytwarza następne wolne rodniki. Proces tworzenia kolejnych pochodnych tlenu jest niezwykle szybki. Dodatkowo, przez cały czas, organizm jest narażony na oksydanty z zewnątrz. Powstają one, kiedy jemy niezdrowo lub palimy papierosy. Zanieczyszczenie powietrza i promieniowanie ultrafioletowe również sprzyjają wytwarzaniu się wolnych rodników.

Działanie wolnych rodników

• Oksydanty przemieszczając się po organizmie, niszczą każdą cząsteczkę na swej drodze: geny, białka, ściany komórek.
• Wolne rodniki powodują zmiany degeneracyjne w oczach, mogące prowadzić do zaćmy.
• Utleniają cholesterol, przyspieszając powstawanie zmian miażdżycowych.
• Niszczą włókna kolagenu w skórze, co prowadzi do pojawiania się zmarszczek i wiotczenia skóry.
• Kiedy trafią do DNA (materiału genetycznego), mogą powodować zmiany nowotworowe.
• Zaburzają homeostazę (równowagę fizjologiczną) organizmu, co może prowadzić do osłabienia układu immunologicznego.
• Wolne rodniki mają wpływ na powstanie i rozwój chorób przewlekłych i degeneracyjnych. Są nimi: cukrzyca, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, zapalenie stawów, zwyrodnienie siatkówki, rak płuc, jelita grubego, żołądka.

Oksydanty mają nie tylko negatywne działanie:

• utleniają toksyczne substancje, dzięki czemu organizm może się ich pozbyć.
• Biorą udział w tworzeniu hormonów i enzymów.
• Wolne rodniki wytwarzają procesy zapalne, które mają ważną rolę w czasie choroby. Kiedy w organizmie powstaje stan zapalny, wirusy lub bakterie odpowiedzialne za chorobę są osłabiane. Dzięki temu układ odpornościowy może je zwalczyć.

Jak uchronić się przed działaniem wolnych rodników?

Oksydanty, powstające w czasie procesu chorobowego, po spełnieniu swej roli powinny zostać zneutralizowane. Jest to możliwe dzięki działaniu przeciwutleniaczy (antyoksydantów). Organizm ludzki może sam je wytworzyć. Można je również dostarczyć np. w pożywieniu. Antyoksydanty endogenne (produkowane wewnątrz organizmu) to hormony i enzymy, np. koenzym Q10, melatonina, estrogen oraz enzym GSH (glutation).

W przypadku zbyt małej ilości antyoksydantów w porównaniu z oksydantami, powstaje zjawisko stresu oksydacyjnego. Możemy mu zapobiec, dostarczając przeciwutleniaczy np. w jedzeniu. Należy zadbać o dużą ilość warzyw i owoców w swojej diecie. Trzeba dostarczać również produktów pełnoziarnistych i tłuszczów roślinnych. Dobre tłuszcze znajdziemy w rybach morskich, a także oliwie lub oleju np. rzepakowym. Lepiej unikać wędlin i mięs. Nieodpowiednie pod kątem tworzenia wolnych rodników będzie też spożywanie słodyczy i żywności wysoko przetworzonej. Aby zadbać o odpowiednią ilość antyoksydantów, warto ograniczyć alkohol i papierosy, a także unikać stresu. Wolne rodniki powstają podczas opalania się, dlatego nie należy z nim przesadzać.

Osoby starsze i chore np. na cukrzycę lub nadciśnienie powinny szczególnie zadbać o zdrowy styl życia. Przeciwutleniacze są szczególnie istotne dla rekonwalescentów, kobiet przechodzących menopauzę, a także kobiet w ciąży i karmiących piersią.