Plagiat a ustawa o prawach autorskich

Plagiat to zgodnie z definicją Wielkiej Encyklopedii PWN „naruszenie osobistych praw autorskich polegające na przywłaszczeniu całości lub części cudzego utworu, pracy, nauk, dzieła artystycznego itp., a także zapożyczenie treści z cudzych dzieł, podane jako własne i opublikowane pod własnym nazwiskiem”. O tym, czy dany utwór jest plagiatem decyduje się na podstawie zapisów w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Utwór – definicja zgodna z prawem autorskim

W myśl ustawy o prawie autorskim, utwór to „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Utworem będzie więc każdy indywidualny, wytwór, niezależnie od słownikowego i społecznego rozumienia twórczości, np. tekst, zdjęcie, rzeźba.

Teksty, które nie podlegają prawu autorskiemu

O plagiat nie mogą być oskarżone osoby, które powielają (całościowo lub w części) następujące teksty:

• opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
• akty normatywne lub bazujące na nich urzędowe projekty;
• urzędowe dokumenty, znaki, materiały i symbole;
• proste informacje prasowe (krótkie, obiektywne streszczenie faktów).

Rodzaje plagiatu tekstowego

Plagiat może przybierać różne formy – skopiować można całość utworu, fragment lub wykorzystać myśl przewodnią. Plagiat dzieli się na:

• plagiat jawny – podanie się za twórcę nieswojego utworu – dosłowne przytoczenie cudzego tekstu jako własnego;
• plagiat całkowity – przywłaszczenie w całości treści cudzego utworu i podpisanie się pod nim nazwiskiem;
• plagiat częściowy – przepisanie fragmentu cudzego utworu bez podania źródła;
• plagiat ukryty – przekształcenie cudzego tekstu z zachowaniem głównego sensu i podanie go jako własnego.

Plagiat ukryty o wiele trudniej udowodnić, ponieważ nie można założyć, że dwie lub więcej osób nie miało podobnego pomysłu (inwencji twórczej).W orzeczeniu Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15.9.1995 r. można przeczytać, że „nie jest plagiatem dzieło, które powstaje w wyniku zupełnie odrębnego, niezależnego procesu twórczego, nawet jeżeli posiada treść i formę bardzo zbliżoną do innego utworu. Możliwe są sytuacje, w których dwóch twórców, niezależnie od siebie, wykorzystuje w utworze ten sam pomysł i opracowuje go przy użyciu bardzo zbliżonych środków artystycznych, zwłaszcza jeżeli dzieła dotyczą tego samego tematu albo tematów bardzo zbliżonych”.

Można dopuścić się autoplagiatu – jest to zjawisko spotykane najczęściej w tekstach naukowych. Autoplagiat polega na przywoływaniu myśli w identyczny lub podobny sposób, jak w innym swoim tekście bez podania adresu bibliograficznego tekstu pierwotnego.

Wykrycie plagiatu – konsekwencje

Jeżeli przywołujemy cudzą myśl, konieczne jest podanie źródła. W przypadku wykrycia plagiatu, osoba, która złamała przepisy o prawie autorskim, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności cywilnej, co oznacza np. konieczność wynagrodzenia szkody poprzez wypłacenie ekwiwalentu finansowego ustalonego przez sąd lub odpowiedzialności karnej – grzywny, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.