Rozwój dziecka a zabawa, czyli wielostronny wpływ zabawy na rozwój malucha

Rozwój dziecka jest procesem złożonym, na który znaczący wpływ ma zabawa. Przyczynia się ona do rozwoju dziecka w wielu sferach: poznawczej, fizycznej, emocjonalnej i społecznej. W zabawie dziecko doskonali sprawność manualną i fizyczną, nabywa reguł społecznych, rozwija spostrzegawczość, mowę oraz rozładowuje emocje.

Zabawa jest podstawową aktywnością dziecka, a zarazem ważną częścią jego życia. Nie stanowi jedynie sposobu na spędzanie wolnego czasu, ale jest źródłem rozwoju każdego malucha. Ma również znaczny wpływ na jego wychowanie.

Czym jest zabawa?

Rozwój dziecka jest procesem złożonym i wieloetapowym. Obejmuje on pewne przemiany, dzięki którym człowiek przechodzi od niższych i mniej doskonałych stanów do bardziej złożonych, doskonalszych, wyższych. Na rozwój dziecka wpływają różnorodne czynniki, a jednym z kluczowych jest zabawa i bawienie się. Zabawa jest działalnością dobrowolną i najczęściej bezinteresowną. Podejmowana jest ze względu na przyjemność, jaką dostarcza same jej wykonanie. W zabawie nie jest ważny końcowy efekt i nie ma w niej nastawienia na realizację określonych zadań. Kluczową rolę odgrywa natomiast sam proces bawienia się. Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka, która w jego życiu pojawia się już w okresie niemowlęcym. Pozwala na aktywizowanie wszystkich dzieci, bez względu na ich poziom intelektualny. O zabawie można mówić, gdy:

• działanie dziecka odbywa się w określonym czasie i przestrzeni - dziecko w zabawie przebywa w innej rzeczywistości czasowo - przestrzennej, w innym wymiarze;
• działanie dziecka jest podejmowane z jego własnej woli, bez przymusu - zabawa jest działalnością swobodną, nieprzymuszoną;
• towarzyszą jej różnorodne emocje, niekiedy bardzo silne oraz zaangażowanie w podejmowaną aktywnością;
• objęta jest normami i regułami stworzonymi przez dziecko i obowiązującymi na czas zabawy, które nie muszą być jasno sformułowane przed podjęciem zabawy; stanowią one tzw. “niepisane prawo”.

Na jakie sfery rozwoju dziecka oddziałuje zabawa?

Zabawa jest aktywnością odgrywającą wielostronną rolę w rozwoju dziecka. Oddziałuje na sferę rozwoju intelektualnego, motorycznego, emocjonalnego i społecznego. Zabawa jest działalnością o charakterze twórczym sprzyjającą pobudzaniu i rozwijaniu wyobraźni oraz kreatywności w różnych dziedzinach życiowych. Przypisuje się jej znaczącą funkcję społeczną, gdyż uczy współpracy, dzielenia się, ale również brania i dawania. Zabawa uczy również podporządkowywać się obowiązującym regułom i zasadom. W zabawie dziecko przejawia znajomość norm społecznych oraz pożądanych wzorów zachowania i postępowania. Zabawa ma duży wpływ na rozwój poznawczy dziecka, gdyż za jej pośrednictwem malec zdobywa wiedzę o otaczającym go świecie. Odgrywa również ważną rolę w rozwoju emocjonalnym. Zabawa może wyzwalać różne emocje, zarówno pozytywne, jak też negatywne. Umożliwia rozładowywanie emocji towarzyszących dziecku, dzięki czemu może ono lepiej funkcjonować. W trakcie zabawy dziecko komunikuje się z innymi ludźmi - rówieśnikami lub osobami dorosłymi. Przyczynia się to do rozwoju mowy dziecka oraz przezwyciężania pewnych trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Zabawa w sposób znaczący wpływa również na rozwój fizyczny dziecka. Dzięki niej każdy maluch zaspokaja swoją potrzebę ruchu i działania. Zabawa kształtuje i doskonali sprawność manualną niezbędną m.in. do opanowania elementarnej umiejętności pisania.

Rodzaje zabaw - jak poszczególne typy zabawy wpływają na rozwój dziecka?

Zabawa dziecięca poddawana jest różnym klasyfikacjom. Wyróżnia się wiele rodzajów zabaw, a wśród nich ważną rolę odgrywają zabawy: ruchowe, tematyczne, konstrukcyjne i dydaktyczne.

Zabawy ruchowe są najbardziej charakterystyczną formą aktywności dla dziecka w wieku przedszkolnego, które ma ogromną potrzebę ruchu. Opierają się one na biegu, rzutach, skakaniu, pełzaniu itd. Zabawy ruchowe odgrywają największą rolę w rozwoju fizycznym dziecka. Przyczyniają się do podniesienia ogólnej sprawności fizycznej, wytrzymałości, ale także do rozwoju pomysłowości i wyobraźni. Zabawy ruchowe rozwijają również spostrzegawczość i orientację przestrzenną. Kształtują u dzieci umiejętność określania odległości i kierunku, postawę, poczucie rytmu oraz zdolność utrzymania równowagi.

Zabawy tematyczne często określane są inaczej naśladowczymi lub zabawami w role. Treść zabawy dzieci zwykle czerpią z najbliższego otoczenia, np. odtwarzają pewne sytuacje zaobserwowane w trakcie wyjścia z rodzicami do sklepu. Zabawy tematyczne przyczyniają się do rozwoju wyobraźni. Dzięki temu rodzajowi zabawy dzieci kształtują sprawnością językową oraz uczą się kierować własnym zachowaniem i przestrzegać reguł społecznych. Zabawa tematyczna przyczynia się również do kształtowania cech charakteru, takich jak cierpliwość, wytrwałość, chęć niesienia pomocy innymi oraz życzliwość.

Zabawy konstrukcyjne są oparte na budowaniu, wytwarzaniu czegoś nowego oraz składaniu poszczególnych elementów w większą całość, np. tworzenie budowli z klocków. Zabawy te rozwijają wyobraźnię przestrzenną, kształtują sprawność manualną oraz doskonalą koordynację wzrokowo - ruchową. Mają również duży wpływ na rozwój dziecka w sferze społeczno-emocjonalnej, gdyż uczą samodzielności, planowego działania, wytrwałości w dążeniu do celu oraz w pokonywaniu trudności.

Zabawy dydaktyczne są organizowane i kierowane przez osoby dorosłe, np. przez rodziców czy nauczycieli. Mają znaczny wpływ na poznawczy rozwój dziecka. Dzięki nim dziecko zdobywa nową wiedzę o świecie oraz nabywa nowych umiejętności. Zabawy dydaktyczne pozwalają dzieciom porządkować posiadane wiadomości i wykorzystywać je. Uczą rozumowania i analizowania oraz kształtują systematyczność, samodyscyplinę i wytrwałość.